Ο ΜΠΑΓΑΣΑΚΟΣ

ΠΙΝΑΚΑΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΩΝ σύντροφοι ή μια πρώτη απόπειρα επικοινωνίας










Πέμπτη 28 Οκτωβρίου 2010

Αφιέρωμα του ΜΠΑΓΑΣΑ στο ΕΠΟΣ του '40.....70 χρόνια από το ΟΧΙ του Μεταξά


1.Είναι αλήθεια ότι η επέτειος της 28ης Οκτωβρίου επενδύθηκε από το 1945-χρονιά που πρωτογιορτάστηκε- ως τις μέρες μας με σημαντικούς συμβολισμούς και πολλές φορές γιορτάστηκε και με πάνδημη συμμετοχή.
2.Παρόλα αυτά στη μεταπολεμική μας ιστορία, η επέτειος αυτή υπήρξε περισσότερο- κατά τη γνώμη μου –πολιτική και γι’ αυτό  πιο διχαστική από την επέτειο του Αγώνα της ανεξαρτησίας μας.
Είναι δε σήμερα απόλυτα σαφές ότι οι λόγοι της διαφορετικής λειτουργίας των δύο επετείων συνδέονται άμεσα με το γεγονός ότι την κατοχή της πατρίδας μας και τον αγώνα κατά της ξένης κατάκτησης ακολούθησε ένας ξενοκίνητος συμμοριτοπόλεμος που σηματοδότησε και σηματοδοτεί έως σήμερα-γι’ αυτούς που θυμούνται- τον διχασμό της Ελληνικής κοινωνίας ως προς την ερμηνεία του εθνικού της παρελθόντος.

3.Έτσι τα γεγονότα που συνδέονται με την σημαντική για μας τους Έλληνες 28η Οκτωβρίου 1940 παρουσιάστηκαν και ερμηνεύτηκαν με τελείως διαφορετικούς τρόπους από τις επιμέρους κοινωνικές και πολιτικές ομάδες, ενώ οι κρατικοί εορτασμοί εξυπηρέτησαν απόλυτα την επίσημη εκδοχή της ιστορίας. Δυστυχώς οι αντίπαλες εκδοχές για πάρα πολλά χρόνια δεν έβρισκαν έκφραση στο δημόσιο λόγο-και άρα επιχειρηματική αντίκρουση- με αποτέλεσμα σήμερα να μονοπωλούν ανεμπόδιστα και με θράσος την αλήθεια.
4.Και τα χρόνια περνάνε και οι αιώνες αλλάζουν και η αντίθεση όσων επιμένουν να θυμούνται και να γιορτάζουν ουσιαστικά παραμένει: Ποιος είπε το ΟΧΙ? Ο Μεταξάς ή ο λαός?
5.Και παρά τις-από αρκετούς- μικρόψυχες αμφισβητήσεις στον δικτάτορα απαντώ απόλυτα ότι του ανήκει η δόξα και η ευθύνη για το ΟΧΙ-όπως ονομάστηκε η απόρριψη του Ιταλικού τελεσίγραφου και οδήγησε στον Ελληνοιταλικό πόλεμο και δημιούργησε το μύθο του Έπους του 40- το οποίο βέβαια δεν μπορούσε να το πει γενικά ο λαός, αλλά μόνον ο Μεταξάς εξ ονόματός του.

6.Και η ίδια δόξα τιμή και προσκύνηση ανήκει και στους πολεμιστές της Αλβανίας-και σ’ αυτούς που διεύθυναν και σ’ αυτούς που πολέμαγαν- που κέρδισαν, γιατί αν έχαναν δεν θα τους ξέπλεναν όλα τα νερά τ’ ουρανού και της θάλασσας. ( Εδώ στην Ελλάδα αυτό το έργο το’ χουμε δει  χιλιάδες φορές) Και δεν πρέπει να ξεχάσουμε ποτέ τις ευθύνες που ανέλαβαν οι υπεύθυνοι που υποστήριξαν το ΟΧΙ του Μεταξά, αλλά κυρίως τον κόπο και τον κίνδυνο του ανώνυμου λαού που πολέμησε ενωμένος και νίκησε με ελάχιστα εφόδια αλλά περίσσευμα ψυχής και δίκιου.
7.Όμως ξεφεύγω!!! και επανέρχομαι…..Και σίγουρα δεν είναι αλήθεια ότι ο Μεταξάς δεν είχε άλλες επιλογές. Από δικές του επεξηγήσεις μάθαμε ότι φρόντισε προσωπικά να εξαντλήσει τα περιθώρια αποφυγής του πολέμου βολιδοσκοπώντας το Βερολίνο και βεβαιώθηκε γρήγορα ότι για να αποφευχθεί χρειαζόταν απλά η προσχώρηση του στον Άξονα και μάλιστα με ακρωτηριασμό της πατρίδας προς όφελος των Ιταλών και των Βουλγάρων.

7.Και είμαι σίγουρος ότι αυτές οι καταστάσεις προβλημάτισαν αν όχι φόβισαν το Μεταξά  που ήταν σημαδεμένος απ’ τον πρόσφατο και αξεπέραστο ακόμα τότε  εθνικό διχασμό- που σίγουρα δεν ήθελε να τον ξαναζήσει - και προέβλεπε νέα διάσπαση του κράτους αν αποδεχόταν τους όρους του Άξονα. Πίστευε επίσης ότι η υποστήριξη της Αγγλίας με το στόλο της ήταν η ενδεδειγμένη για την Ελλάδα, η οποία αν την ακολουθούσε τελικά θα βρισκόταν στο στρατόπεδο των νικητών και μάλιστα μεγαλωμένη, τουλάχιστον κατά τα Δωδεκάνησα.
8.Και τέλος πάντων για να νομιμοποιήσει αυτήν του την απόφαση στους οπαδούς των δύο μεγάλων τότε παρατάξεων- Βενιζελικούς και αντιβενιζελικούς- εξήγησε τελικά ότι αρχικά ακολούθησε την πολιτική της ουδετερότητας , αλλά κυρίως μετά την Ιταλική επίθεση ακολούθησε την πολιτική της σύγκρουσης και της ταύτισης της Ελλάδας με την Αγγλία.

9.Όμως αξίζει να σημειωθεί ότι ο Μεταξάς- όπως επιβεβαιώνει πλήρως και το σχετικό αφιέρωμα της ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗΣ της Κυριακής  24ης Οκτωβρίου 2010- είχε πει ρητά και κατηγορηματικά το ΟΧΙ στον Υπουργό των εξωτερικών της Ιταλίας Γκράτσι από τις 21 Αυγούστου 1939.
10.Από αυτές τις εξηγήσεις του Μεταξά που ανέφερα, από το ημερολόγιο του, αλλά και από διάφορα ιστορικά αφιερώματα, βιβλία και άρθρα είναι απόλυτα σαφές πια ότι η απόφαση του για το ΟΧΙ δεν ήταν στιγμιαία ηρωική έξαρση, αλλά μία από τις πιο ώριμες και μελετημένες αποφάσεις της ιστορίας μας, που ασφαλώς και ευτυχώς δικαιώθηκε από την πολεμική έκβαση.

Σκέφτομαι τον Μεταξά πρωθυπουργό και τρελαίνομαι…..ένας νοικοκύρης της εποχής του….. με τη ρεπούμπλικα, τη μαγκούρα και τη καδένα του…..άνθρωπος χωρίς μεγαλεία…..τι αντίθεση με τον Μουσολίνι!!! 
Ο άνθρωπος που βρέθηκε στο τιμόνι της πατρίδας την ώρα της φουρτούνας…..και έδειξε το μέτρο της αξίας του…..όχι ότι συμφωνώ με όλα όσα  έκανε…..άλλωστε δικτάτορας ήταν, πολιτισμένος όμως, πιστέψτε με και μαλακός και αξιοπρεπής σε σχέση με άλλους…..αλλά ήταν κι’ Έλληνας…..και θέλω να πιστεύω ότι το διχαστικό παρελθόν της πατρίδας που έζησε στο πετσί του τον έμαθε πολλά.
Όμως πάλι ξέφυγα…..αλλά φοβάμαι ότι καταπιάστηκα με έργο δύσκολο, γιατί πιστέψτε με δεν είναι εύκολο αλλά ούτε κι’ ευχάριστο να πιάσεις το Έπος του 40 και να το αναλύσεις, έστω κι ένα ελάχιστο κομμάτι του-την αρχή του-μόνον. Πρώτα απ’ όλα γιατί διαβάζοντας το σε συνεπαίρνει ο θαυμασμός και η συγκίνηση, το άρωμα της δόξας αλλά έπειτα γιατί νοιώθεις ότι κάτω από τη δόξα και τη νίκη κρύβονται ατέλειες, σκοπιμότητες και παρερμηνείες…..που πρέπει να τις αναφέρεις όχι για κατηγορία ή παραγνώριση της αξίας και της προσπάθειας…..αλλά για δίδαγμα, επιχειρηματολογία και κυρίως ανθρωπιά και περηφάνεια.


11.Έτσι λοιπόν, η απόφαση αυτή του Μεταξά έπασχε από μεγάλη-μοιραία ίσως- έλλειψη πολιτικών προϋποθέσεων. Και τελικά του ανήκει όχι μόνο η δόξα, αλλά και η βαριά ιστορική ευθύνη ότι δεν προετοίμασε τη χώρα- όχι στρατιωτικά, εκεί τα κατάφερε μια χαρά-πολιτικά και κυρίως για την περίπτωση που η πατρίδα θα βρισκόταν υπό εχθρική κατοχή, κάτι που συνέβη και κάτι που ο Μεταξάς προέβλεπε.
12.Κι’ αυτό σύντροφοι, συνεορτάζοντες και συναγωνιστές δείχνει –το λέω με λύπη, ταπεινότητα και σεβασμό προς τον ηγέτη- έλλειψη διορατικότητας και πολιτικού σχεδιασμού, ασυγχώρητη  μπορείς να πεις, όταν μάλιστα γύρω του η κατάληψη και κατοχή άλλων μικρών χωρών από τον Άξονα ήταν ραγδαία και προσέφερε πολλαπλά διδάγματα και παραδείγματα.

13.Και μια απλή, επιδερμική επαφή με τα ιστορικά γεγονότα της εποχής αρκεί για να καταλάβουμε ότι η Ελλάδα μπήκε στον πόλεμο μ’ ένα βασιλιά αμφισβητούμενο ακόμα κι’ απ’ τους οπαδούς του- που χρειάστηκε δημοψήφισμα για να επανέλθει μετά την απελευθέρωση- και μ’ ένα καθεστώς όχι μόνο δικτατορικό, αλλά και τόσο προσωποπαγές που ήταν καταδικασμένο να καταρρεύσει σαν χάρτινος πύργος με την πτώση ή το θάνατο του δικτάτορα.
14.Κάτι που συνέβη με αποτέλεσμα η κατοχή που ακολούθησε να μη δημιουργήσει απλά ένα κενό εξουσίας, αλλά να δημιουργήσει μία νοσηρή κρίση νομιμότητας που- αλήθεια είναι- σοβούσε από παλιά και ήταν αδύνατον να λυθεί στη διάρκειά της. Αποτέλεσμα? άνοιξαν έτσι οι πόρτες διάπλατα για  εμφύλιες, ξενοκίνητες και χωρίς νόημα τελικά συγκρούσεις , πολύ πιο δύσκολες και τραγικές από κείνες που φανταζόταν κι’ ήθελε ν’ αποτρέψει ο Μεταξάς.


Ο πατέρας μου σύντροφοι βγήκε πρόωρα απ΄ τη σχολή Ευελπίδων και πολέμησε ανθυπολοχαγάκος στο Έπος και σήμερα ζουν ακόμα πολλοί από κείνους που το γράψανε με αίμα και ιδρώτα. Εγώ δεν ήμουν εκεί- δεν ήμουν όχι μόνο στη σκέψη αλλά ούτε και στο σπέρμα του πατέρα μου- και αναγκαστικά διαβάζω και ακούω γι’ αυτό. Και νοιώθω ότι ακόμα και σήμερα το περιβάλει ένας μύθος από την πρόχειρη κρατική αφήγηση των γεγονότων, από τους λιγότερο σεμνούς πολεμιστές που γράψαν απομνημονεύματα, από την προπαγάνδα και τέλος από των αιώνια ανταλλαγή επιχειρημάτων και βιβλιογραφιών που δημιούργησαν οι επάρσεις της μιας πλευράς και οι συκοφαντίες της άλλης.

Χρόνια πολλά σύντροφοι και να θυμάστε ότι όσο οι άρχοντες της πατρίδας μας εκφωνούν συμβολικά και διαφορετικά μηνύματα για την επέτειο του ΟΧΙ, τόσο πιο ανασφαλής αισθάνεται η αστική δημοκρατία που ζούμε. Γιατί σε αντίθεση με τους τότε κουκουλώνει τα λάθη της και συνεχώς τα δικαιολογεί επειδή «φταίνε οι άλλοι», αλλά κυρίως γιατί δεν μπορεί πλέον να καλύψει το ύψιστο δικαίωμα των Ελλήνων, αυτό της εργασίας δηλαδή της ζωής με αξιοπρέπεια.


Σημείωση

Στο αφιερωματάκι αυτό πολύ με βοήθησε το Ημερολόγιο του Μεταξά, τα αφιερώματα της ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗΣ και κυρίως του ένθετου ΕΠΤΑ ΗΜΕΡΕΣ, αλλά και τα γεγονότα της εποχής όπως επανηλλειμένως και αναλυτικά έχουν εξιστορηθεί.

Επέλεξα να ντύσω φωτογραφικά το αφιέρωμα με αφίσες που κάθε χρόνο τυπώνει το γενικό επιτελείο στρατού για να τονίσω κι’ εγώ όσο μπορώ το γιορτινό κλίμα των ημερών.
Εύχομαι να γιορτάζετε και να θυμάστε κι εσείς και κυρίως να έχετε κρεμάσει στο μπαλκόνι σας την Γαλανόλευκη.

Όποιος από σας θέλει να μάθει περισσότερα για το Έπος του προτείνω το παρακάτω βιβλίο λαϊκής –πάντα- βιβλιογραφίας.
Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΠΟΣ ΤΗΣ Β. ΗΠΕΙΡΟΥ (1940-1941)
Στις 28 Οκτωβρίου 1940 ο Ελληνικός Στρατός ενεπλάκη στη δίνη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Εξι μήνες ήταν αρκετοί για να καθηλώσει τις ισχυρές ιταλικές μεραρχίες, να χαρίσει τις πρώτες νίκες στο στρατόπεδο των Συμμάχων, να αποδείξει την υψηλή μαχητική του αξία και να κερδίσει τον θαυμασμό των φίλων ...



Σάββατο 23 Οκτωβρίου 2010

Όταν ο ΜΠΑΓΑΣΑΣ βολτάρει.....Έκθεση του ΘΕΟΦΙΛΟΥ στο μουσείο Μπενάκη

Το Μουσείο Μπενάκη και η Εμπορική Τράπεζα αυτό το καιρό και μέχρι τις 31 Οκτωβρίου παρουσιάζουν την έκθεση: «Θεόφιλος. Έργα από τη συλλογή της Εμπορικής Τράπεζας», στο κεντρικό κτίριο του μουσείου, στο Κολωνάκι, την οποία και επισκέφτηκα σήμερα το πρωί. 
Η έκθεση περιλαμβάνει ένα σύνολο είκοσι πινάκων από τη συλλογή έργων τέχνης της Εμπορικής Τράπεζας- που της ανήκουν από τη δεκαετία του 80 και σαν σύνολο δεν έχουν εκτεθεί ποτέ- και δίνει την ευκαιρία στους επισκέπτες να δουν από κοντά ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα της δουλειάς του Θεόφιλου, στο οποίο αποτυπώνεται με χαρακτηριστικό τρόπο η ενασχόλησή του με τη ζωγραφική. Τα έργα της συλλογής περιλαμβάνουν μια επιλογή από τη συνήθη θεματογραφία του ζωγράφου: ιστορικές ή μυθολογικές σκηνές, παραστάσεις παρμένες από ταχυδρομικά δελτάρια και παλιές λιθογραφίες ή φωτογραφίες, τοπία και εικόνες της καθημερινής ζωής.
. Η έκθεση συνοδεύεται από την έκδοση της Εμπορικής Τράπεζας Θεόφιλος (Αθήνα 1967), σε επιμέλεια των Γιάννη Τσαρούχη και Γιώργου Μανουσάκη και κείμενα του Γιάννη Τσαρούχη, που συγκεντρώνει πάνω από 300 έργα του ζωγράφου.
Επίσης, κατά τη διάρκειά της έκθεσης θα προβάλλεται το αφιέρωμα της τηλεοπτικής εκπομπής της ΕΡΤ Παρασκήνιο με τίτλο «2003  Θεόφιλος ξανά?».
Ο Θεόφιλος γεννήθηκε στη Βαρειά Μυτιλήνης στα τέλη της δεκαετίας του 1860 ή στις αρχές του 1870. Η βραδυγλωσσία του και η αριστεροχειρία του καθώς και η δυσκολία του στο σχολείο ώθησαν τους γονείς του να τον στρέψουν σε κάποιο χειρωνακτικό επάγγελμα, παρά την έμφυτη κλίση του στη ζωγραφική.
Σε ηλικία δεκαπέντε-δεκάξι χρόνων έφυγε για τη Σμύρνη, όπου − σύμφωνα με τα λεγόμενά του − εργάστηκε ως «θυροφύλαξ-καβάσης» στο Ελληνικό Προξενείο. Δεν έχουν σωθεί δείγματα της δουλειάς του από την περίοδο της Σμύρνης, παρότι οι μαρτυρίες αναφέρουν ότι εκεί πρωτοξεκίνησε να ζει από τη ζωγραφική. Από τη Σμύρνη αναγκάστηκε να φύγει μετά από κάποιο επεισόδιο με τις τουρκικές αρχές, και μετά από ένα πέρασμα από την Αθήνα κατέληξε στη Θεσσαλία.
Εκεί παρέμεινε για τριάντα περίπου χρόνια στο Βόλο και στα γειτονικά χωριά, όπου εξασφάλιζε τα προς το ζην ζωγραφίζοντας τοίχους καφενείων, μαγαζιών, σπιτιών και ταβερνών αλλά και φορητά έργα και εικόνες. Από το 1925 και μετά την εγκατάσταση των προσφύγων από τη Μικρά Ασία ζωγράφιζε τις παράγκες και τα μαγαζιά τους με επιγραφές και παραστάσεις, μια παραγωγή που εξαφανίστηκε από την πυρκαγιά του 1939, ενώ οι σεισμοί του 1955 συμπλήρωσαν την καταστροφή του έργου του στη Θεσσαλία.
Παράλληλα με τη ζωγραφική του δραστηριότητα οργάνωνε λαϊκές θεατρικές παραστάσεις με αφορμή τις εθνικές επετείους ή την Αποκριά, πρωταγωνιστώντας σ’ αυτές πότε σαν ήρωας της Επανάστασης και πότε σαν Μεγαλέξανδρος, φτιάχνοντας τα κοστούμια και τα λοιπά χρειαζούμενα με δική του φροντίδα. Η εμφάνισή του με τη φουστανέλα ή τη στολή του Μεγαλέξανδρου, η ιδιόρρυθμη συμπεριφορά του και τα παράφωνα τραγούδια όταν ζωγράφιζε τον έθεσαν γρήγορα στο περιθώριο της τοπικής κοινωνίας, γεγονός το οποίο μαζί με τις δύσκολες συνθήκες διαβίωσης τον ώθησαν το 1927 να επιστρέψει στη Μυτιλήνη και έβαλαν τέλος στην πρώτη καλλιτεχνική του περίοδο.

Το 1925 ο ζωγράφος Γιώργος Γουναρόπουλος ανακάλυψε τοιχογραφίες του Θεόφιλου σ’ ένα φούρνο στο Βόλο και έδειξε  φωτογραφίες τους στον τεχνοκρίτη Στρατή Ελευθεριάδη (Tériade) στο Παρίσι, ανοίγοντας έτσι το δρόμο για την καλλιτεχνική αναγνώριση του ζωγράφου.

Ο Teriade  συνάντησε το Θεόφιλο το 1929 στη Μυτιλήνη, του εξασφάλισετη διαβίωση και τα μέσα να συνεχίσει τη δουλειά του, ζητώντας του ταυτόχρονα να παραδίδει ό,τι έργο ζωγραφίζει στο σπίτι του πατέρα Ελευθεριάδη, στη Βαρειά.
Η συνάντηση αυτή σηματοδότησε την τρίτη και τελευταία περίοδο της δημιουργίας του Θεόφιλου και έληξε με το θάνατό του το 1934.

Το 1976 το ελληνικό κράτος με απόφασή του χαρακτήρισε το έργο του Θεόφιλου ως «έργο ειδικής κρατικής προστασίας» σύμφωνα και με το Νόμο 1469/50 «περί ειδικής κατηγορίας οικοδομημάτων και έργων τέχνης μεταγενεστέρων του 1830», αναγνωρίζοντας και επίσημα την αξία ενός καλλιτέχνη τον οποίο είχε ήδη ανακαλύψει η γενιά του ’30.

Πέμπτη 21 Οκτωβρίου 2010

Όταν ο ΜΠΑΓΑΣΑΣ γράφει ιστορία.....Η ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΤΟΥΡΚΟΥΣ ΤΟ 1912.....ή ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΕΝΩΜΕΝΟΙ ΔΙΠΛΑΣΙΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Το βράδυ της 26ης Οκτωβρίου, 1912 ημέρας της γιορτής του πολιούχου και προστάτη της Θεσσαλονίκης  Άγιου Δημητρίου, η πόλη απελευθερώθηκε από τον ελληνικό στρατό μόλις είκοσι ημέρες μετά την κήρυξη του Α΄ Βαλκανικού Πολέμου και λίγες ώρες προτού ο βουλγαρικός στρατός φτάσει με τη σειρά του στην -ήδη ελληνική- Θεσσαλονίκη.

Τι είχε συμβεί? Πώς φτάσαμε ως εκεί?
Η ιστορία μας θα μπορούσε ν’ αρχίσει κάπως έτσι…..

Κάτι σαν εισαγωγή
1.Οι δύο βαλκανικοί-απελευθερωτικοί τους λέω εγώ- πόλεμοι στις αρχές του 20ου αιώνα έδωσαν τη δυνατότητα στην Ελλάδα να διεκδικήσει και να κατακτήσει ορισμένα ιστορικά δικά της εδάφη, και να επεκτείνει  σημαντικά τα σύνορά της. Μεταξύ των πιο σπουδαίων κατακτήσεων συγκαταλέγεται η Θεσσαλονίκη- που αλώθηκε από τους Οθωμανούς το 1430-  η  πρωτεύουσα της Μακεδονίας: μία πόλη με αξιοσημείωτη στρατηγική θέση, η οποία ανέκαθεν έπαιζε σημαντικό ρόλο στην ιστορική πορεία των Ελλήνων.
2.Ωστόσο, η απελευθέρωση της πόλης κάθε άλλο παρά μία εύκολη υπόθεση ήταν. Παράλληλα με την Ελλάδα, η Βουλγαρία κινούταν απειλητικά προς τη Θεσσαλονίκη, επιχειρώντας να εισέλθει πρώτη στην πόλη: γεγονός που πιθανότητα σήμαινε ότι η Θεσσαλονίκη θα περνούσε από την οθωμανική στη βουλγαρική κατοχή.
3.Τελικά,-είναι αλήθεια- κάτω από την πίεση του Ελευθέριου Βενιζέλου, ο ελληνικός στρατός υπερέβαλλε εαυτόν, έκαμψε τις όποιες αντιστάσεις συνάντησε στο δρόμο του και μπήκε πανηγυρικά, το βράδυ της 26ης Οκτωβρίου, στην πόλη της Θεσσαλονίκης.

Η κατάσταση στα Βαλκάνια το 1912
1.Στις αρχές της δεύτερης δεκαετίας του 20ου αιώνα, η ατμόσφαιρα στα Βαλκάνια ήταν τόσο έκρυθμη που μύριζε μπαρούτι. Το κίνημα των «Νεότουρκων» που κατείχε ουσιαστικά την εξουσία στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, επιχείρησε να «καθαρίσει» τη χώρα από τα αλλότρια στοιχεία, περιορίζοντας δραστικά τις ελευθερίες των χριστιανικών κοινοτήτων.
2.Έτσι-ευτυχώς τελικά- ο τουρκικός εθνικισμός που εκπροσωπούσαν οι Νεότουρκοι έστρεψε εναντίον του όλα τα υπόλοιπα Βαλκανικά κράτη  και τα οδήγησε στη σύναψη μυστικών στρατιωτικών συμφωνιών και συμμαχιών.
3.Παράλληλα το «Κρητικό ζήτημα» δηλαδή η επιθυμία ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα αποτέλεσε έναν σημαντικό παράγοντα έντασης μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, δίνοντας την αφορμή για εμπορικούς αποκλεισμούς ομογενών σε ολόκληρη την επικράτεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Επιπλέον, η προσωρινή απελευθέρωση των Δωδεκανήσων κατά τη διάρκεια του ιταλοτουρκικού πολέμου (1911-12), δημιούργησε μία νέα τριβή στις σχέσεις των δύο χωρών.
4.Ο τότε  πρωθυπουργός της Ελλάδας Βενιζέλος, δεινός διπλωμάτης, παρακολουθούσε με αγωνία τις διεθνείς διπλωματικές εξελίξεις, προσπαθώντας να αποφύγει την εμπόλεμη κατάσταση, επειδή πίστευε πως το ελληνικό κράτος διένυε περίοδο ανασύνταξης και ανασυγκρότησης μιας  και προερχόταν από τη βαριά ήττα του 1897.
5.Τον Σεπτέμβριο του 1912 το Μαυροβούνιο κήρυξε τον πόλεμο στην Τουρκία και λίγο αργότερα (30 Σεπτεμβρίου / 13 Οκτωβρίου) οι τρείς βαλκάνιοι σύμμαχοι (Ελλάδα, Σερβία, Βουλγαρία) επέδωσαν τελεσίγραφο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, ζητώντας της να ικανοποιήσει συγκεκριμένα αιτήματα των χριστιανικών κοινοτήτων (όπως π.χ. επικύρωση της εθνικής τους αυτονομίας).
 6.Πολύ λογικά το τελεσίγραφο απορρίφθηκε και μοιραία, οι στρατιωτικές επιχειρήσεις πήραν τη θέση των διπλωματικών ελιγμών.

7.Οι Βαλκανικοί πόλεμοι ξεκίνησαν σύντροφοι, μ’ έναν καταπονημένο Τουρκικό στρατό- από την εμπλοκή με την Ιταλία που είχε προηγηθεί- αλλά καθόλου ευκαταφρόνητο ως προς το μέγεθος, αφού περίπου Τούρκοι στρατιώτες ετοιμάστηκαν να σταματήσουν τους «εισβολείς» στα τέσσερα μέτωπα που  άμεσα δημιουργήθηκαν.
8.Έτσι, στο μέτωπο της Βόρειας Μακεδονίας και της Αλβανίας αναπτύχθηκαν οι Σέρβοι και οι Μαυροβούνιοι, ενώ τα μέτωπα της Νότιας Μακεδονίας και της Ηπείρου ανέλαβε ο ελληνικός στρατός.
Από την άλλη, στην περιοχή της Θράκης αναπτύχθηκαν οι Βούλγαροι, οι οποίοι σχεδίαζαν την ταχεία προσχώρησή τους προς το εσωτερικό της Μακεδονίας, με απώτερο στόχο τη Θεσσαλονίκη και την έξοδο στο Αιγαίο.

Και οι επιχειρήσεις ξεκίνησαν…..και εγώ θα προσπαθήσω πλέον να εξιστορήσω τους Ελληνικούς Θριάμβους…..

Οι αντίπαλες δυνάμεις και οι πρώτες επιχειρήσεις
1.Ο Ελληνικός στρατός μετά την επιστράτευση που πραγματοποιήθηκε στις 17 / 30 Σεπτεμβρίου 1912, κατανεμήθηκε σε δύο μεγάλες ομάδες ως εξής:
1α.Στο στρατό της Θεσσαλίας, όπου είχε ενταχθεί και το Γενικό Στρατηγείο με αρχηγό το διάδοχο Κωνσταντίνο, τοποθετήθηκαν τέσσερα τάγματα ευζώνων, ένα τάγμα εθνοφρουρών, μία ανεξάρτητη ταξιαρχία ιππικού, επτά μεραρχίες πεζικού, ευζώνων, ιππικού και πυροβολικού και τέσσερα αεροπλάνα τύπου ferman που συγκρότησαν το «Λόχο Αεροπορίας»  με  δύναμη 80.000 ανδρών.
1β.Στο στρατό της Ηπείρου, με διοικητή τον αντιστράτηγο Σαπουντζάκη, όπου αρχικά τοποθετήθηκαν  οκτώ τάγματα πεζικού και ευζώνων, μία ίλη ιππικού και 24 πυροβόλα, ενώ αργότερα ενισχύθηκε με δύο τάγματα Κρητών και με τη λεγεώνα των Γαριβαλδινών Ιταλών εθελοντών με δύναμη περίπου 13.000 ανδρών.
2.Απέναντι τους οι Τούρκοι παρέταξαν ισχυρές δυνάμεις που εκτός  από τις φρουρές των συνοριακών φυλακίων, αποτελούνταν από έντεκα τάγματα πεζικού, τέσσερις πυροβολαρχίες και μία ίλη ιππικού. Πιο πίσω όμως, στη γραμμή Σερβίων - Κοζάνης, είχαν τοποθετηθεί άλλα δώδεκα τάγματα πεζικού, τέσσερις πυροβολαρχίες και δύο ίλες ιππικού με ικανές εφεδρείες στις φρουρές της Θεσσαλονίκης και του Μοναστηρίου, όπου υπηρετούσαν δεκαεννέα τάγματα πεζικού και εννέα ίλες ιππικού με δεκαεννέα πυροβολαρχίες. Πάντως η συνολική δύναμη του Τουρκικού στρατού στη Δυτική Μακεδονία, όπου επιχειρούσε το 8ο Σώμα Στρατού, ήταν 35.000-40.000 άντρες.
3.Και στις αρχές Οκτωβρίου ο ελληνικός στρατός ξεκίνησε τις επιχειρήσεις του, αρχικά με την κατάληψη των τουρκικών συνοριακών φυλακίων και στη συνέχεια προελαύνοντας ανάγκασε  τους Τούρκους να εγκαταλείψουν τα υψώματα της Ελασσόνας  και να αμυνθούν στα στενά του Σαρανταπόρου.

Η εποποιία είχε ξεκινήσει…..

Η μάχη του Σαραντάπορου
1.Η Ελασσόνα καταλήφτηκε τις πρωινές ώρες της 6ης Οκτωβρίου ύστερα από μάχη, ενώ παράλληλα το απόσπασμα ευζώνων κατέλαβε τη Δεσκάτη.
2.Και στις 8 Οκτωβρίου τα ελληνικά στρατεύματα με ηθικό ανεβασμένο φτάνουν στα στενά του Σαραντάπορου, όπου οι Τούρκοι είχαν δημιουργήσει ισχυρή αμυντική γραμμή με μεγάλες στρατιωτικές δυνάμεις και πυροβολικό, πέρα από το ότι είχαν κατασκευαστεί εκεί από γερμανούς τεχνικούς ειδικά οχυρωματικά έργα στη ήδη φυσικά οχυρή θέση του Σαρανταπόρου, που καθιστούσαν ιδιαίτερα δύσκολη, αν όχι αδύνατη, τη δίοδο της στενωπού, μήκους 8χλμ.

3..Όμως οι Ελληνικές δυνάμεις δεν ανέκοψαν την πορεία τους και ύστερα από σκληρή και πολύνεκρη μάχη στις 9 Οκτωβρίου του 1912 οι Τούρκοι οπισθοχώρησαν εγκαταλείποντας και τα Σέρβια, που απελευθερώθηκαν με τη σειρά τους από τον Ελληνικό στρατό.

Σήμερα, στο περιοχή Χάνι-Χατζηγώγου που στη διάρκεια των επιχειρήσεων του Ελληνικού Στρατού χρησιμοποιήθηκε σαν πολεμικό στρατηγείο του αρχιστράτηγου και διαδόχου Κωνσταντίνου, κτίστηκε το Μνημείο προς τιμήν των πεσόντων και το Στρατιωτικό Μουσείο Σαραντάπορου, το οποίο αξίζει κάποιος να επισκεφτεί και για το οποίο στο άμεσο μέλλον θα γράψουμε αναλυτικότερα.


Όμως επανέρχομαι!!
4.Στις 11 Οκτωβρίου ο ελληνικός στρατός της Θεσσαλίας προωθήθηκε και στρατοπέδευσε στον ποταμό Αλιάκμονα, ενώ τμήματα ταξιαρχίας ιππικού κατέλαβαν την Κοζάνη, χωρίς Τουρκική αντίσταση. Επίσης ένα τάγμα του συντάγματος Κρητών κατέλαβε τα στενά της Πέτρας, εκμηδενίζοντας την πιθανότητα Τουρκικά στρατεύματα από την Κατερίνη να προωθηθούν στα μετόπισθεν και να αιφνιδιάσουν τον ελληνικό στρατό.
5.Και στη κρίσιμη αυτή φάση αυτή του πολέμου δημιουργήθηκε  μέγα θέμα και ξεκινήσαν τα προβλήματα…..

Στο Μοναστήρι ή στη Θεσσαλονίκη?

1.Πού λοιπόν θα κατευθυνθεί ο Ελληνικός στρατός? Προς το Μοναστήρι, για την κατάληψη του οποίου κινούνταν οι Σέρβοι, ή προς τη Θεσσαλονίκη, για την κατάληψη της οποίας έτρεχαν κυριολεκτικά οι Βούλγαροι?.....
3.Εν τω μεταξύ ο Κωνσταντίνος στις 13 Οκτωβρίου έφτασε στην Κοζάνη, εγκατέστησε το Στρατηγείο του και άρχισε να εξετάζει σοβαρά τα σχέδια για πορεία του στρατού προς τα βόρεια, δηλαδή προς το Μοναστήρι.
4.Και τότε ξεκίνησε και η διαμάχη του με το Βενιζέλο, που μαζί με τον Υπουργό εξωτερικών Κορομηλά-τον γενικό πρόξενο Θεσσαλονίκης τα χρόνια του Μακεδονικού Αγώνα- θεώρησαν εθνικά αναγκαία ενέργεια την άμεση κατάληψη της Θεσσαλονίκης και υπέδειξαν στον Αρχιστράτηγο την πορεία του στρατού.

5.Η διαφωνία ήταν έντονη, οδήγησε στη ρήξη Κωνσταντίνου και Βενιζέλου και αποτέλεσε δυστυχώς το προοίμιο του μετέπειτα Εθνικού Διχασμού που θα ταλαιπωρούσε δεκαετίες ματά την πατρίδα μας.
6.Όμως ο Βενιζέλος τότε ήταν πρωθυπουργός της Ελλάδας αλλά και Υπουργός στρατιωτικών- δηλαδή προϊστάμενος  του Κωνσταντίνου- και τελικά-μετά και την ανταλλαγή «δύσκολων» τηλεγραφημάτων, είναι αλήθεια,  που ο σκοπός μας τώρα δεν είναι να τα αναλύσουμε…..κάποια άλλη στιγμή ευχαρίστως…..- επέβαλε τη γνώμη του με την ουσιαστική βοήθεια και του βασιλιά Γεωργίου του Α’ που ταξίδεψε στην Κοζάνη, συζήτησε με το διάδοχο γιό του,  και τελικά τα απόγευμα της 14ης Οκτωβρίου εκδόθηκε από το στρατηγείο η τελική διαταγή πορείας του στρατού όχι πλέον προς Μοναστήρι αλλά προς Βέροια και Θεσσαλονίκη.

7.Έτσι κι έγινε λοιπόν και την άλλη μέρα 15 Οκτωβρίου, ο Ελληνικός στρατός κινήθηκε σύμφωνα με τα νέα σχέδια ανατολικά, και στις 17 Οκτωβρίου απελευθέρωσε την Κατερίνη και τη Βέροια και στη συνέχεια τη Νάουσα και την Έδεσσα, διεξάγοντας συνεχείς μάχες με Τουρκικό τακτικό στρατό, τούρκους ατάκτους και ιππείς.
8.Οι Τούρκοι συνεχώς οπισθοχωρούσαν και τελικά  με εντολή του αρχιστράτηγου και διοικητή της Θεσσαλονίκης Χασάν Ταξίν πασά παρατάχτηκαν έξω από τα Γιαννιτσά, προκειμένου να ανακόψουν την  Ελληνική προέλαση προς τη Θεσσαλονίκη, καθιστώντας τα Γιαννιτσά το τελευταίο και πολύ σημαντικό εμπόδιο στην πορεία των Ελλήνων.

Η πορεία προς τη Θεσσαλονίκη συνεχιζόταν…..
Η μάχη των Γιαννιτσών
1.Επειδή η πόλη  των Γιαννιτσών ήταν ιερή για τους Τούρκους, τα τουρκικά στρατεύματα αναπτύχθηκαν δυτικά και έξω απ’ αυτήν σε ένα οχυρό ύψωμα 130μ., με σημαντικό πλεονέκτημα καθώς η επάνδρωσή του δεν απαιτούσε μεγάλες δυνάμεις, ενώ ταυτόχρονα, ήταν σχεδόν αδύνατη η υπερκέρασή του από τα πλάγια.
2.Πέντε Ελληνικές μεραρχίες και μία ταξιαρχία ιππικού κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν τις τουρκικές δυνάμεις που αποτελούνταν από έξι πυροβολαρχίες και πέντε μεραρχίες, αλλά το ηθικό τους ήταν καταρρακωμένο.
3.Τελικά η σύγκρουση ελληνικού και τουρκικού στρατού τελικά ξεκίνησε  κοντά στο Πλατύ στις 19 Οκτωβρίου 1912 και μετά από σφοδρή μάχη, διάρκειας δύο ημερών με μεγάλες απώλειες και για τα δύο μέρη, ο Ελληνικός στρατός μπήκε θριαμβευτής στα Γιαννιτσά, ενώ οι Τούρκοι οπισθοχώρησαν για άλλη μια φορά, τώρα όμως  προς τη Θεσσαλονίκη.

Ο δρόμος για τη Θεσσαλονίκη ήταν πλέον ανοικτός…..

Το ηθικό των Τούρκων έχει πλέον καταρρεύσει ολοκληρωτικά  και στα πεδία των μαχών αλλά και μέσα στην πόλη της Θεσσαλονίκης που, σημειωτέον οι πρόξενοι των Μεγάλων Δυνάμεων της εποχής περίμεναν εναγωνίως τα πολεμικά σκάφη που στάλθηκαν για την ασφάλειά των υπηκόων τους. Μέσα σε αυτές τις συνθήκες της εναγώνιας προσμονής και με τη Θεσσαλονίκη ουσιαστικά αποκομμένη από όλες τις οδικές συγκοινωνίες, έγινε κι’ αυτό!!
Τορπιλίστηκε-μέσα στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης παρακαλώ-το τουρκικό θωρηκτό «Φετίχ Μπουλέντ» από το μικρό τορπιλοβόλο σκάφος “11” του υποπλοίαρχου Βότση στις 18 Οκτωβρίου

4.Έτσι λοιπόν κοντολογίς-και επειδή η επανάληψη είναι μήτηρ πάσης μαθήσεως-  με το ηθικό ακμαίο, και παρ’ όλες τις σοβαρές ελλείψεις στον εφοδιασμό, ο Ελληνικός στρατός στα Γιαννιτσά πραγματοποίησε νίκη μεγαλειώδη, επική.
5. Από την άλλη η Τουρκική υποχώρηση προς τη Θεσσαλονίκη είχε σαν αποτέλεσμα τη στρατηγική-μάλλον- καταστροφή γεφυρών και οδικών δικτύων, ώστε στο μέτρο του δυνατού να ανακόψει την Ελληνική προέλαση. Γιατί δεν κυνηγήθηκαν από τους Έλληνες? Γιατί ο Ελληνικός στρατός παρέμεινε στα Γιαννιτσά νικητής μεν, αλλά αδρανής για ακόμα πέντε μέρες?
6.Δεν ξέρω, αλλά η κριτική  των στρατιωτικών επιχειρήσεων εκείνης της περιόδου από πιο ειδικούς από μένα,-μη ξεχνάτε ποτέ εγώ είμαι λογιστής όχι ιστορικός- αλλά και τα γεγονότα που επακολούθησαν αμέσως μετά απέδειξαν πως διαπράχθηκε μεγάλο λάθος τακτικής από τον Κωνσταντίνο και το επιτελείο του.   
7.Εν τω μεταξύ ο ποταμός Αξιός είχε υπερχειλίσει δημιουργώντας πρόσθετες δυσκολίες για τη διάβασή του, την ίδια ώρα που έφταναν πληροφορίες στην Ελληνική κυβέρνηση ότι ο κύριος όγκος των βουλγαρικών δυνάμεων, μετά την κατάληψη των Σερρών, κινούταν ταχύτατα, με στόχο να προλάβουν τους Έλληνες και να μπουν πρώτες στη Θεσσαλονίκη.

Και η πορεία ξεκίνησε…..

Η πορεία προς τη Θεσσαλονίκη
1.Ο χρόνος που χάθηκε λοιπόν, αποδείχτηκε τελικά πολύτιμος στην εξέλιξη των γεγονότων και παραλίγο θα στοίχιζε στην Ελλάδα την απώλεια, μετά τη λήξη των επιχειρήσεων, της πέρα από τον Αξιό ποταμό ελληνικής γης. 
2.Τότε, με ξυλεία που μεταφέρθηκε εσπευσμένα από τη Νάουσα και τα γύρω χωριά αλλά και με άδεια βαρέλια από το χωριό Κουλακιά κατασκευάστηκαν σε συνεργασία με ντόπιους ξυλουργούς οι αναγκαίες γεφυρώσεις των ποταμών και επιτέλους ο Ελληνικός στρατός άρχισε, με βραδύ ρυθμό, να αναπτύσσει «κυκλωτική» κίνηση γύρω από τη Θεσσαλονίκη, σύμφωνα με τα γερμανικά πρότυπα διεξαγωγής πολέμου, των οποίων ένθερμος οπαδός ήταν ο Κωνσταντίνος.
3.Και ξαφνικά στις 25 Οκτωβρίου το απόγευμα παρουσιάστηκαν στις προωθημένες Ελληνικές θέσεις ο Τούρκος στρατηγός Σαδίλκ με τους ευρωπαίους πρόξενους της Θεσσαλονίκης και πρότειναν την παράδοση της πόλης υπό όρους και κατά εξουσιοδότηση του τούρκου αρχιστράτηγου Χασάν Ταξίν πασά.

Όπου ο Κωνσταντίνος εξακολουθεί τα λάθη
1.Ο διάδοχος και αρχιστράτηγος Κωνσταντίνος, εκτιμώντας και πάλι λαθεμένα την πίεση που του ασκούσε ο χρόνος, δεν έκανε δεκτούς τους όρους παράδοσης της πόλης και ζήτησε την παράδοση της «άνευ όρων», τάζοντας και προθεσμία δεκαέξι ολόκληρων ωρών για απάντηση, τη στιγμή που ήδη διαπιστωνόταν ότι οι Βούλγαροι πλησίαζαν ταχέως την περιοχή των επιχειρήσεων.
2.Και  παρόλο που διακρινόταν κάποια επιθυμία των Τούρκων να παραδοθεί η πόλη στους Έλληνες παρά στους Βούλγαρους, για το φόβο καταστροφών και σφαγών, ο Τούρκος αρχιστράτηγος απέρριψε τους όρους. Τότε επενέβη δυναμικά ο Βενιζέλος, που παρακολουθούσε συνεχώς την εξέλιξη των επιχειρήσεων, και με έντονο ύφος διέταξε με νέο «δύσκολο» τηλεγράφημά του τον Κωνσταντίνο να καταλάβει χωρίς χρονοτριβή την πόλη της Θεσσαλονίκης, καθιστώντας τον μάλιστα υπεύθυνο για κάθε ανεπιθύμητη εξέλιξη που θα είχε ως αιτία αυτήν την καθυστέρηση.
3.Μετά την παρέμβαση του Βενιζέλου και τις πληροφορίες που έφτασαν στο Ελληνικό στρατηγείο για ταχύτατη προέλαση Βουλγαρικού συντάγματος ιππικού με κατεύθυνση τη Θεσσαλονίκη, ο αρχιστράτηγος του ελληνικού στρατού άλλαξε τακτική και αφού διαπραγματεύτηκε τους όρους παράδοσης της πόλης με τους Τούρκους υπογράφτηκε  τελικά  το πρωτόκολλο της παράδοσής της στους Έλληνες την νύχτα της 26ης προς 27η Οκτωβρίου 1912.
4.Δεν ξέρω αν σας ενδιαφέρει, όμως αυτό το πρωτόκολλο γράφτηκε στα Ελληνικά και στα Γαλλικά από τον Δεκανέα του Ελληνικού στρατού Ίωνα Δραγούμη.

Η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης
1 Το βράδυ της 26ης Οκτωβρίου, ημέρας της γιορτής του πολιούχου και προστάτη της πόλης Άγιου Δημητρίου, η Θεσσαλονίκη απελευθερώθηκε από τον ελληνικό στρατό.
2.Μόλις είκοσι ημέρες μετά την κήρυξη του Α΄ Βαλκανικού Πολέμου και λίγες ώρες προτού ο βουλγαρικός στρατός φτάσει με τη σειρά του στην - ήδη ελληνική – Θεσσαλονίκη.
Σύντροφοι μου,
η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης είναι η αρχή του οράματος της μεγάλης Ελλάδας, όραμα που κατέληξε στην μεγαλύτερη τραγωδία του Ελληνισμού, στην Μικρασιατική καταστροφή.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ-ΠΗΓΕΣ
Σύντροφοι έχω επανηλλειμένως πει ότι είμαι οπαδός της λαϊκής βιβλιογραφίας γιατί και πιο εύπεπτη στο διάβασμα είναι και παντού κυκλοφορεί- ακόμα και στα περίπτερα – αλλά και οι συγγράφοντες σε παραπέμπουν στην πρωτογενή βιβλιογραφία.
Γιατί ν’ ασχοληθώ εγώ ?
 Να λοιπόν δυο τέτοια βιβλία λαϊκής μεν σοβαρής δε βιβλιογραφίας…..και καλή ανάγνωση.
Αυτό το βιβλίο αναλύει τις μάχες του Ελληνικού Στρατού στην Ηπειρο και τη Μακεδονία, τις ναυμαχίες του Ελληνικού Στόλου στο Αιγαίο και τις πρώτες προσπάθειες της Ελληνικής Αεροπορίας στα πεδία των μαχών. Παράλληλα παρουσιάζονται τα γεγονότα μέσα από τα απομνημονεύματα τόσο των πρωταγωνιστών, όσο και των απλών στρατιωτών. Ακόμη αποκαλύπτεται η οργάνωση και η δράση της, παραμελημένης από την ελληνική ιστοριογραφία, Υγιειονομικής Υπηρεσίας στα μέτωπα του πολέμου καθώς και το έντονο διπλωματικό παρασκήνιο το οποίο οδήγησε στη σύναψη μιας, σαθρής έστω, συμμαχίας των βαλκανικών κρατών εναντίον των «προαιώνιων εχθρών». Το επιμελημένο κείμενο εμπλουτίζεται με σπάνιο φωτογραφικό υλικό, κατατοπιστικούς χάρτες και εξαιρετικές αναπαραστάσεις στολών του ειδικού οπλογνώστη-ενδυματολόγου του Πολεμικού Μουσείου Γιάννη Μυλωνά.
Οι βαλκανικοί πόλεμοι ήταν αναπόφευκτοι και μάλιστα θα έλεγε κανείς ότι η σχετική καθυστέρησή τους οφείλεται στην καθυστερημένη "αφύπνιση" ορισμένων εθνών των Βαλκανίων. Η χειραφέτηση των βαλκανικών λαών ήταν επιτακτική ανάγκη για πολλές δεκαετίες και με δεδομένο ότι η Υψηλή Πόλη, εμμένοντας σε μια παρωχημένη τακτική, προσπαθούσε να κερδίσει χρόνο με μη ικανοποιητικές "απαντήσεις" στα ερωτήματα των καιρών, η τελική έκρηξη έμοιαζε αναπόφευκτη. Είναι πραγματικά αξιοσημείωτη η εξέλιξη των πραγμάτων, καθώς από τον αναμενόμενο Α' Βαλκανικό πόλεμο περάσαμε επί της ουσίας χωρίς διακοπή στον Β' - στην προσπάθεια των μέχρι πρότινος συμμάχων να εξασφαλίσουν ο καθένας το μεγαλύτερο δυνατό μερίδιο. Η αλήθεια είναι ότι όλα τα μεγάλα έθνη των Βαλκανίων - Ελληνες, Σέρβοι, Βούλγαροι - είχαν τις δικές τους "Μεγάλες Ιδέες" και μοιραία θα προσπαθούσαν για την ευόδωση των φιλόδοξων σχεδίων τους. Ο ελληνικός στρατός ήταν ο άοκνος υπηρέτης της ελληνικής Μεγάλης Ιδέας.
Αναγεννημένος μετά από το κίνημα εκσυγχρονισμού (που εκφράστηκε από το κίνημα του Γουδή) και με τη στήριξη της πολιτικής και πολιτειακής ηγεσίας του τόπου, έγραψε χρυσές σελίδες δόξας στους βαλκανικούς πολέμους, τόσο ενάντια στους Οθωμανούς όσο και ενάντια στους Βούλγαρους στη συνέχεια.
Στην παρούσα μονογραφία σκοπός είναι να δώσουμε στον αναγνώστη μία κατά το δυνατόν πληρέστερη εικόνα του ελληνικού στρατού στην περίοδο των βαλκανικών πολέμων και να σκιαγραφήσουμε τη δράση του με τη μεγαλύτερη δυνατή λεπτομέρεια.


 

Παρασκευή 8 Οκτωβρίου 2010

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟ ΕΠΟΣ ΤΟΥ '40.....Ο πόλεμος του '40 και ο κινηματογράφος

 
Είχαν περάσει πάνω από είκοσι πέντε χρόνια από τότε που είδα μία και μοναδική φορά έργο του Αγγελόπουλου. Θυμάμαι είχα πάει με τη Νανά-μια πανέμορφη και αξέχαστη ιστορία- στο ΑΤΤΙΚΟΝ και είχαμε δει το  «ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΑ ΚΥΘΗΡΑ» και είδα ευτυχώς πέρσι τον «ΘΙΑΣΟ» με αφορμή μια προσφορά αφιέρωμα στο σκηνοθέτη αθηναϊκής εφημερίδας.
Και παρά το ότι τα αργά πλάνα με λύγισαν- η ταινία διαρκεί περίπου τέσσερις ώρες, μισό μεροκάματο- τελικά χόρτασα από καλό κινηματογράφο, η  ταινία μου έμεινε αξέχαστη, είδα στην οθόνη αποσπάσματα της ιστορίας μας μέσα από μια άλλη ματιά και τελικά βρήκα και την αφορμή να γράψω το αφιερωματάκι που ακολουθεί.

Ας ξεκινήσουμε λοιπόν…..

Σύντροφοι, ξέρετε γιατί με τρελαίνει ο κινηματογράφος?
Γιατί αποτελεί ύλη της ιστορίας, αλλά ταυτόχρονα και κύρια και όργανο γραφής της. Το επικίνδυνο και το μεγαλειώδες όμως είναι το ότι ο κινηματογράφος δεν αντιγράφει την ιστορία, αλλ’ αντίθετα δεν διστάζει να την πλαστογραφήσει και με τις μυθολογικές ταινίες (βλέπε Τροία) και με τις ιστορικές (βλέπε τον Αλέξανδρο), αλλά κυρίως με τα ντοκυμαντέρ, όπου με την ίδια εικόνα μπορείς ν’ ακούσεις χίλιες δυο διαφορετικές απόψεις για ένα μόνο γεγονός.
Ναι, είναι γεγονός!! ο κινηματογράφος ανετότατα μπορεί να διαστρεβλώσει, να αναστρέψει ή ακόμα και να υποβαθμίσει ή να καταστρέψει γεγονότα με τέτοια ευχέρεια ώστε να μιλάμε τουλάχιστον για μυθιστορικές καταστάσεις.
Και με βάση την παραπάνω παραδοχή…..ξεκινάμε!!
Η ιστορική ταινία είναι σαφές ότι αποτελεί ένα μεγάλο τμήμα στο σύνολο του κινηματογράφου και την συναντάμε σε όλα τα είδη ταινιών από πολιτικές έως περιπέτειες και κωμωδίες. Ειδικότερα, η ιστορική ταινία στον ελληνικό κινηματογράφο δεν ευτύχησε σαν είδος όπως και να τη δούμε. Διάβασα ότι ξεκίνησε τη καριέρα της στις αρχές της δεκαετίας του ‘20 μαζί με την μικρασιατική εκστρατεία, όταν οι αδελφοί Γαζιάδη, ο Ζόζεφ Χεπ και ο Γιώργος Προκοπίου προσπάθησαν να την κινηματογραφήσουν και ένοιωσα ότι  έληξε άδοξα στις αρχές της δεκαετίας του ’70, τότε που μικρό παιδάκι στα χρόνια της επταετίας έτρεχα να δω το ΟΧΙ, την ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ  το ΑΕΡΑ ΑΕΡΑ  ΑΕΡΑ  και την ΜΕΣΟΓΕΙΟ που ΦΛΕΓΕΤΑΙ.
Θα μπορούσα λοιπόν να υποστηρίξω ότι η περίοδος της ακμής της ιστορικής ταινίας στην Ελλάδα (δυστυχώς με την ειρωνική της έννοια) εμφανίστηκε στα χρόνια της δικτατορίας. Βασική πηγή έμπνευσης αυτών των ταινιών , ήταν ο ΒΠΠ- ιδιαίτερα ο ελληνοιταλικός πόλεμος και η κατοχή- και ο Ελληνικός εμφύλιος με μια μισσαλόδοξη όμως ματιά, αυτή του συμμοριτοπόλεμου.
Διάβασα (Ιστορία του ελληνικού κινηματογράφου Γ. ΣΟΛΔΑΤΟΣ 1989) ότι σ’ αυτή την περίοδο γυρίστηκαν περίπου τριάντα ιστορικές ταινίες που πρώτιστος σκοπός τους ήταν η προπαγάνδα και χαρακτηριστικό τους γνώρισμα η έλλειψη αισθητικής. Δυστυχώς!!
Όλα αυτά που γράφω σήμερα στα πενήντα μου για τον ιστορικό ελληνικό κινηματογράφο μου φαίνονται ανόητα, αφελή ή απλά αστεία (η αστική δημοκρατία που ζούμε βλέπετε έχει εξελιχθεί, λογοκρισία δεν υπάρχει, τα ερεθίσματα είναι πολλά και ποικίλα). Στην εποχή που εξετάζουμε όμως απέκρυπταν ένα βασικό σχέδιο: να λειτουργήσουν στα πλαίσια ενός δικτατορικού καθεστώτος σαν ερεθίσματα για την υπενθύμιση των αιώνιων αρετών του γένους μας, σαν μονοπάτια εικόνας και ήχου για την αναζωπύρωση της φυλετικής μας ανωτερότητας, σαν πιστοποίηση ότι ο θεματοφύλακας αυτού του ηρωικού στοιχείου είναι ο στυλοβάτης του καθεστώτος Στρατός και κυρίως σαν αντικομουνιστική προπαγάνδα.
Και στο σχέδιο αυτό βοήθησαν πολλοί και γενναία και κυρίως το  κράτος. Χρηματοδότες, παραγωγοί, ηθοποιοί, σεναριογράφοι, σκηνοθέτες, έμψυχο και άψυχο στρατιωτικό υλικό. Κι αν εγώ-που είμαι απλά κινηματογραφόφιλος - σκέφτομαι σήμερα ότι όλοι αυτοί εγκλημάτησαν, δεν το σκέφτομαι γιατί αυτοί κυνήγησαν ή κάρφωσαν αντιστασιακούς, αλλά γιατί κατά την γνώμη μου συμμετείχαν στην υποβάθμιση του εθνικού μας κινηματογράφου  που μόλις τότε ξεκίναγε. (Και μη νομίζετε ότι ’μαι  αριστερός.....Απεναντίας!! Απλά θεωρώ ότι έχω μία υποτυπώδη αισθητική και τη ματιά του πενηντάρη). Γι’ αυτό λοιπόν καταχράστηκαν τότε οι κινηματογραφιστές και το γεγονός της 28 Οκτωβρίου 1940, αλλά και τον συμβολισμό του ΟΧΙ που ακολούθησε.
Ποια ήταν τα κοινά χαρακτηριστικά αυτών των ταινιών?
Πρώτα πρώτα οι πρωταγωνιστές  που είναι αξιωματικοί του ελληνικού στρατού, ήρωες της εποποιίας στην Αλβανία, της μάχης των Οχυρών που ακολούθησε και λίγες φορές και της μάχης της Κρήτης, οι οποίοι πάντα συνεχίζουν τον αγώνα στην Αντίσταση και πάντα μακριά απ’ τους κομμουνιστές.
Η Αντίσταση τώρα σκιώδης, απονευρωμένη, κυρίως απολίτικη  και πάντοτε  εξαρτημένη απ΄ τη Μέση Ανατολή και τους φίλους μας τους Άγγλους-που είναι παρεμπιπτόντως οι κύριοι αν όχι οι μοναδικοί υπεύθυνοι για τους θανάτους των συμπατριωτών μας από πείνα στην κατοχή-, και όπου οι μη στρατιωτικοί είναι κατά κανόνα γραφικές φιγούρες για την ανάδειξη των στρατιωτικών ηρώων.
Από τις ταινίες αυτές ο λαός απουσιάζει και οι κατακτητές δεν είναι φορείς ενός φασιστικού καθεστώτος, αλλά απλά κακοί Γερμανοί και λιγότερο κακοί έως συμπαθείς Ιταλοί.
Τέλος, ένα σχεδόν σταθερό σημείο σ΄ όλες αυτές τις ελληνικές επικές ταινίες είναι  το μελοδραματικό. Οι πρωταγωνίστριες- Ελληνίδες ή ξένες- είναι συνήθως ερωτευμένες με τον ήρωα Έλληνα αξιωματικό, και ερωτευμένοι μ΄ αυτές είναι σχεδόν πάντα οι πρωταγωνιστικοί τύποι Γερμανών αξιωματικών….. αυτές όμως μένουν πιστές στον έρωτά τους και πολλές φορές ειδικά αν είναι ξένες και στην Ελλάδα..
Οι ταινίες που αναφέρονται άμεσα στην 28 Οκτωβρίου και στα γεγονότα που ακολούθησαν είναι τρεις: με τη σειρά που βγήκαν στους κινηματογράφους
α. ΟΧΙ του Ντίμη Δαδήρα (1969)
Το 1940, λίγο πριν ακουστεί το ΟΧΙ και ξεσπάσει ο ελληνοϊταλικός πόλεμος, στην Αθήνα, η κόρη του Ιταλού πρεσβευτή Στέλλα Σαλβατόρε (Βέρα Κρούσκα) είναι ερωτευμένη- σχεδόν αρραβωνιασμένη- με τον έφεδρο ανθυπολοχαγό Δημήτρη Νικολάου (Κώστας Πρέκας) που την εγκαταλείπει με την έναρξη του πολέμου για να πολεμήσει τους Ιταλούς εισβολείς στην Αλβανία.
Τραυματίζεται και επιστρέφει στα οχυρά απ’ όπου αποχωρεί ηρωικά και με τιμές.
Με την κατάρρευση του μετώπου- αποτέλεσμα της συμμετοχής των Γερμανών στον πόλεμο μετά την ήττα των Ιταλών- , η οικία των Νικολάου επιτάσσεται από τον Ναζί συνταγματάρχη Χέρμαν φον Σβάιτσερ (Χρήστος Πολίτης), που προσπαθεί να προσεγγίσει τη Στέλλα, ο πατέρας της οποίας είναι πλέον συνταγματάρχης του ιταλικού στρατού.
Ο Δημήτρης Νικολάου συνεχίζει να αγωνίζεται, συμμετέχει στην Αντίσταση και επιστρέφει κρυφά στην πατρίδα με αποστολή να οργανώσει ένα μεγάλο σαμποτάζ.
Δεν έχει όλα τα στοιχεία που ανέφερα πιο πάνω??
Το κεντρικό θέμα της ταινίας είναι ο θλιβερός έρωτας και τα ιστορικά γεγονότα ακολουθούν σαν σκιά…..από την αρχή της ταινίας οι ήρωες πρωταγωνιστές χωρίζονται σε καλούς και κακούς…..οι δικοί μας είναι πάντοτε οι νικητές…..η αποτύπωση της εποχής είναι ασήμαντη…..
Πάντως η ταινία έλαβε τρία βραβεία στο κινηματογραφικό φεστιβάλ Θεσσαλονίκης του 1969: αρτιότερη παραγωγής, φωτογραφίας και κριτικών φωτογραφίας.
Θα πρέπει να σημειώσω ότι η παραγωγή της ταινίας είναι πολύ πλούσια σε σκηνές μαχών, καλογυρισμένες, με πλήθος από κομπάρσους, συνήθως φαντάρους.

Επίσης ο σκηνοθέτης Ντίμης Δαδήρας διαχειρίστηκε άριστα τις σκηνές μάχης και το πλήθος σε ανοικτό χώρο (η επιστροφή των πολεμιστών στο τόπο τους) και τελικά όλο το πρώτο μέρος της ταινίας (Αλβανία, Ρούπελ) βλέπεται ευχάριστα. Από κει και πέρα? (Κατοχή και Αντίσταση).....δράμα.
Τέλος θα ήθελα να υπογραμμίσω τ’ όνομα του στρατιωτικού σύμβουλου της ταινίας. Λέγεται Αναστάσιος Χούντας!!!
Τυχαίο? Δεν νομίζω.
Πάντως οι υπερβολές που γράφονται στο διαδίκτυο ότι η παρακολούθηση της ταινίας ήταν υποχρεωτική απ’ τα σχολεία δεν ευσταθούν…..τουλάχιστον γι’ αυτήν την ταινία…..εκτός αν οι φίλοι συγγράφοντες μπερδεύτηκαν με την ΟΔΥΣΣΕΙΑ ΕΝΟΣ ΞΕΡΙΖΩΜΕΝΟΥ με το Νίκο Ξανθόπουλο…..ο Νίκος Ξανθόπουλος ένα κεφάλαιο μόνος του…..αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία.
β. 28η ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ ΩΡΑ 5.30 του Κώστα Καραγιάννη (1971)
Στις 5:30 ξημερώματα της 28ης Οκτωβρίου 1940 ξεκίνησε η Ιταλική επίθεση εναντίον της Ελλάδας, μισή ώρα πριν λήξει το τελεσίγραφο που ο Ιταλός πρέσβης τρεις ώρες πριν είχε παραδώσει στον Μεταξά.
Πάει καλά…..όταν λοιπόν διαβάζει κάποιος τον τίτλο της ταινίας για την οποία γράφω σωστά υποθέτει ότι θα ασχολείται με την πραγματικά σημαντική για μας τους Έλληνες ημερομηνία και τις συνθήκες της εποχής. Κι’ όμως αυτή η ταινία, που χαρακτηρίστηκε πολεμική περιπέτεια κι είναι από τις κακές στιγμές του Καραγιάννη, ασχολείται με πολλά άλλα εκτός απ’ αυτήν.
Διαβάστε: Μετά τον Ελληνοϊταλικό πόλεμο, ο Κυριάκος Πλατανιάς (Γιάννης Κατράνης) ξαναγυρίζει στο χωριό του, με πολλά παράσημα και  ακρωτηριασμένα πόδια. Ο πατέρας του Τρύφωνας (Φερνάντο Σάντσο-"ηρωικός" σταρ της εποχής-που να τον δείτε στο ρόλο του Δράμαλη στον ΠΑΠΑΦΛΕΣΣΑ) που ήταν πάντα περήφανος για το γιο του δεν αντέχει αυτή την κατάσταση και καταφεύγει στο πιοτό. Σύντομα το χωριό καταλαμβάνεται από τους Γερμανούς με επικεφαλής τον Βίλι Κνουτ (Λάκης Κομνηνός-ένα κεφάλαιο μόνος του-απολαύστε τον κομιτατζή στους ΓΕΝΝΑΙΟΥΣ ΤΟΥ ΒΟΡΡΑ), που συμπεριφέρεται στους κατοίκους του χωριού σαν δούλους και τους υποχρεώνει να δουλέψουν στο γερμανικό εργοστάσιο παραγωγής όπλων και πυρομαχικών.
Και συνέχεια επί της οθόνης…..από την 28η Οκτωβρίου φτάσαμε στη γερμανική κατοχή και τις επιπτώσεις της στην  ελληνική ύπαιθρο.
Η σκηνοθετική ματιά της ταινίας? Επιδερμική και τουλάχιστον μέτρια.
γ. ΑΕΡΑ ΑΕΡΑ ΑΕΡΑ του Κώστα Ανδρίτσου (1972)
Μία ταινία που τότε χαρακτηρίστηκε «πολεμικός κολοσσός» και κινείται γύρω από το γεγονός, αλλά εκτός Αθηνών σ’ ένα φυλάκιο των Ελληνοαλβανικών συνόρων που ξαφνικά και απροειδοποίητα αρχίζει ο πόλεμος, πριν το ΟΧΙ του Μεταξά. Φαντάρος που σώζεται από Ιταλική επίθεση σώζει μια χωριατοπούλα, δίνει μάχες σκληρές και πάει λέγοντας.....
Δυστυχώς, ότι έχουμε γράψει παραπάνω ακολουθεί κι΄αυτή τη ταινία, άντε με τη βοήθεια του ΑΕΡΑ!!! Καλογεροπούλου και Βόγλης δε σώζουν την κατάσταση της ταινίας που κινείται σε επίπεδα μέτρια.

Τελειώσαμε λοιπόν?

Και βέβαια όχι!!! Ξεχάσατε το Θίασο??
Σιγά-σιγά αυτή η οργιώδης πατριωτική παραγωγή άρχισε να καταρρέει. Θέλετε η αμφισβήτηση στο καθεστώς? Θέλετε η ΥΕΝΕΔ με τον «ΑΓΝΩΣΤΟ ΠΟΛΕΜΟ» και τον Συνταγματάρχη Βαρτάνη? Θέλετε η κούραση των θεατών? Σημασία έχει ότι οι θεατές εξαφανίζονται…..και ο παλιός εμπορικός Ελληνικός κινηματογράφος αρχίζει να σβήνει….. και τότε μέσα στη  δικτατορία πάντα  έκαναν την εμφάνιση τους  νέοι σε αντίληψη κινηματογραφιστές και άρχισε να διαμορφώνεται ένα κοινό με διαφορετικά κριτήρια…..και τέλος πάντων για να γυρίσουμε στα δικά μας η φιλμογραφία με θέμα την 28η Οκτωβρίου θα έμενε φτωχή αν δεν είχαν γυριστεί το 1962 ο «ΟΥΡΑΝΟΣ» του Τάκη Κανελλόπουλου και το 1974 ο «ΘΙΑΣΟΣ» του Θόδωρου Αγγελόπουλου.
Το 1974 λοιπόν, όταν η δικτατορία μετρούσε τις τελευταίες της μέρες γυρίστηκε ο «ΘΙΑΣΟΣ», η ταινία που καθιέρωσε παγκόσμια τον Αγγελόπουλο, με πλαστό σενάριο και σκηνές!! Οι ανυποψίαστοι χωροφύλακες εκείνης της εποχής, στα χωριά όπου γύριζε ο Αγγελόπουλος, το εκλάμβαναν ως έργο με «εθνικοπατριωτικό» περιεχόμενο.
Θα μου πείτε  ρε μπαγάσα τι να μας πεις κι εσύ για μια ταινία που ο παγκόσμιος κινηματογράφος έχει υποκλιθεί στο μεγαλείο της? Όταν, όπου προβλήθηκε  είχαμε χειροκροτήματα από λιγοστούς ηρωικούς θεατές και διθυραμβικά σχόλια? Φυσικά και δεν έχω να πω τίποτα περισσότερο από το ότι η ταινία είναι επική και όσοι θεατές αντέξουν να τη δουν όλη, θα μείνει στη μνήμη τους σαν ένα μάθημα ιστορίας και πραγματικού κινηματογράφου. Επίσης θα πω ότι η υπόθεση αφορά την πορεία ενός θιάσου από το 1939 έως το1952. Δεν θέλω να  πω κάτι παραπάνω για την υπόθεση, γιατί θα χαλάσει η μαγεία γι αυτούς που θέλουν να τη δουν.